Dịch sách thiếu nhi dễ mà khó

Lựa chọn văn phong, ngôn từ dịch, am hiểu sâu sắc giới trẻ là những yếu tố quyết định sự thành công của một tác phẩm sách thiếu nhi dịch. Bản thân cốt truyện thiếu nhi nước ngoài vốn đã rất hay, nhưng làm thế nào để độc giả nhí tiếp cận được và cảm thấy yêu thích là một điều vô cùng khó.

Xu hướng sách thiếu nhi hiện đại thường ít chữ, nhiều tranh minh họa, trình bày bắt mắt, in ấn đẹp, văn phong ngôn ngữ đơn giản. Có thể kể đến các bộ sách tranh ehon Nhật Bản có khả năng khơi gợi sự sáng tạo, tinh thần ham học hỏi của trẻ, như: Ai ở sau lưng bạn thế?, Chú sâu háu ăn, Bí mật cơ thể, Thật là, Màu của bầu trời, Dấu chấm…Hay những cuốn sách khoa học như: Em muốn biết vì sao, 10 vạn câu hỏi vì sao, Nước biển có vị mặn và những câu hỏi đại dương khác… với ngôn ngữ gần gũi nhất, dễ hiểu nhất và đầy tính trẻ thơ đã thu hút độc giả nhí trong thời gian vừa qua.

Là một người đã từng dịch một số đầu sách thiếu nhi của Nhà xuất bản Kim Đồng, chị Lệ Chi cho biết: Dịch sách thiếu nhi là một công việc đòi hỏi nhiều vốn từ, trí tưởng tượng và am hiểu sâu sắc thế giới trẻ thơ. Đối với chị, việc lựa chọn ngôn ngữ dịch phù hợp với từng lứa tuổi là một điều cần thiết. Lựa chọn từ ngữ sao cho những độc giả nhí thấy quen thuộc chứ không phải giọng văn của người lớn, tạo ra cảm giác gần gũi và có sự chia sẻ. Đấy là một khó khăn của người dịch. Thông thường càng dịch nhiều, dịch giả có thói quen dịch theo công thức, tức là dịch chuyên nghiệp, thuần thục nhưng không có nhiều cảm xúc, khó có nhiều từ ngữ nhí nhảnh, phù hợp với trẻ thơ. 

Dịch giả Lệ Chi chia sẻ: “Trước khi nhận dịch sách thiếu nhi, việc đầu tiên chúng ta phải xác định được lứa tuổi dành cho tác phẩm đó là lứa tuổi gì để mình tìm kiếm giọng văn và ngôn từ cho phù hợp vì mỗi lứa tuổi”.

Dịch giả Lệ Chi cho biết thêm, nếu người dịch chọn đúng dòng đối tượng của tác phẩm thì việc lựa chọn ngôn ngữ sẽ phù hợp và tác phẩm sẽ dễ đi vào lòng người hơn, sẽ thuyết phục được lớp độc giả đó.

Nếu không chúng ta sẽ bị bỏ lỡ lớp độc giả tiềm năng. Hiện nay, những đứa bé học sinh lớp 3 đã có thể xưng hô với nhau “ông – bà”, “tôi – bà”… ngôn ngữ đã già hơn và đã có sự nhìn nhận các mối quan hệ trong xã hội khác trước nhiều. Trong bối cảnh như thế thì nếu dịch không phù hợp thì độc giả nhí sẽ khó tiếp thu...

Ngoài yếu tố lựa chọn ngôn ngữ, để có được nhiều cảm xúc với một tác phẩm dịch thiếu nhi, dịch giả cần đặt mình vào vị thế của một đứa trẻ, có một thế giới quan, hiểu biết tâm lý của trẻ thơ.

Dịch giả Ngọc Vy, người đã gây tiếng vang với tác phẩm thiếu nhi “Ngôi nhà tranh” trong mùa hè này đã có 4 năm dịch sách thiếu nhi thừa nhận, nếu không chịu khó đào sâu tìm hiểu thế giới trẻ ở độ tuổi mà cuốn sách mình đảm nhận dịch, tác phẩm sẽ rất nhàm chán và tẻ nhạt.

Khi dịch cuốn Ngôi nhà tranh, Ngọc Vy cho biết cái khó là phải miêu tả làm sao đúng thế giới của trẻ, mà cụ thể là ở đây nói về thế giới của cậu bé Tang Tang.

Dịch giả Ngọc Vy nói: “Tang Tang là một đứa trẻ rất lạ, mỗi khi nhìn bồ câu có những suy nghĩ vớ vẩn xảy ra như trời mưa thế này bồ câu không có chỗ nghỉ ngơi, nhìn lên bầu trời cũng cảm thấy nếu bây giờ có bồ câu bay qua thì hay biết mấy. Đó là những suy nghĩ nếu là đặt ở em, em cảm thấy rất là ngớ ngẩn nhưng mà ở Tang Tang là một việc rất bình thường. Em phải dùng cách nào đó để độc giả có thể hiểu được Tang Tang đang suy nghĩ gì”.

Dịch giả Ngọc Vy cũng cho biết kinh nghiệm, sau khi khoanh vùng lứa tuổi đối tượng bạn đọc, việc tiếp theo là dành thời gian quan sát từng hành động cụ thể, diễn biến tâm lý, ngôn từ và tác động của những mối quan hệ xoay quanh các bạn nhỏ ở độ tuổi đó.

Còn dịch giả Lục Bích với thâm niên gần 10 năm trong nghề dịch sách thiếu nhi cho rằng: mỗi một tác phẩm là kết tinh của mỗi nền văn hóa khác nhau, làm thế nào để chuyển tải câu chuyện văn hóa của tác phẩm sao cho trẻ em Việt Nam dễ hiểu, dễ nhớ và cảm thấy thú vị là điều không đơn giản.

Có thể nói rằng, để tạo ra một cuốn sách thiếu nhi hấp dẫn, ngoài cốt truyện hay để dịch, thì chính những người dịch phải biết lựa chọn văn phong, ngôn ngữ hấp dẫn phong phú và không ngừng bồi đắp kiến thức.

Có như vậy, khi tiếp cận tác phẩm, bạn đọc thiếu nhi mới thấy được chính mình trong tác phẩm đó một cách gần gũi, thân thương với nhiều màu sắc, nhiều mộng mơ và đáng yêu như chính cuộc sống thường ngày của các em./.