Lễ tơ hồng độc đáo của người Dao ở Thái Nguyên

Ngày cưới của cô dâu Đàm Thị Thương và chú rể Bàn Văn Dũng (xóm Cao Phong, xã Hợp Tiến, huyện Đồng Hỷ) giống như một ngày hội của cả gia đình, họ hàng, bạn bè và bà con trong xóm. Mỗi người một tay phụ giúp gia chủ, không khí vô cùng náo nhiệt và vui tươi.

Vào xóm Cao Phong nhiều đoạn vẫn là đường đất và không có trên bản đồ Google Maps; tôi phải sử dụng nhiều lần từ khóa "đám cưới nhà anh Thêm" mới có thể đến nơi, với vai trò "họ nhà trai". Xe đưa dâu xuất phát từ tận Trùng Khánh, Cao Bằng từ đêm hôm trước, nên nhà trai có thời gian để chuẩn bị chu đáo các thủ tục đón con dâu mới theo đúng nghi thức của người Dao ở đây.

Gần đến cổng nhà trai, cô dâu phải khoác lên bộ trang phục truyền thống của người Dao, gồm váy áo, mạng che mặt và một chiếc mũ đặc biệt. Bà Đặng Thị Liễu – một người bà họ hàng của chú rể là người chuẩn bị tất cả những trang phục này, đích thân ra ngoài ngõ mặc giúp và dặn dò cháu dâu tương lai. Theo truyền thống, chỉ có những người uy tín mới được các đám cưới "mượn mũ", "mượn tay" sắp xếp, chỉ bảo cô dâu trong ngày cưới như vậy.

"Những đồ này do chính tay bà thêu, bà muốn làm cho mỗi cháu một bộ để mọi người đều phải mặc thật đẹp. Riêng chiếc mũ này rất đặc biệt, bà đã phải làm ngày làm đêm để dùng trong dịp cấp sắc hồi năm 2003, bây giờ để cháu gái đội mong cháu sẽ may mắn, hạnh phúc" - bà Đặng Thị Liễu chia sẻ.

Theo truyền thống, cô dâu phải che kín mặt, "để không cho người lạ thấy mình, kẻo sau này về nhà vợ chồng hay cãi nhau". Vì mặt bị che kín nên có hai người phù dâu dắt cô dâu vào đến cửa nhà chồng. Đi cùng cô dâu là đoàn nhà gái và đội kèn của nhà trai thổi vang những khúc nhạc chào mừng.

Trước khi bước vào nhà, thầy cúng sẽ yêu cầu tân nương bước qua con dao và chiếc bát nước đặt ở cửa chính. Hôm nay, nghi lễ tơ hồng được thực hiện bởi thầy Hồng "Hợp Tiến", người mà "hơn 20 năm rồi không đếm nổi đã làm cho bao nhiêu đám cưới nữa". Thầy bảo, bát nước và con dao là để ma tà không thể vào được trong nhà.

Đầu tiên, thầy Hồng rải một chiếc chiếu ra trước ban thờ gia tiên - đây sẽ là chiếc chiếu sau này vợ chồng nằm chung. Cô dâu, chú rể đứng trên chiếu, đều bị che mặt, có người đứng sau hỗ trợ thực hiện nghi lễ. Hai thầy kèn ngồi phía sau thầy cúng, thổi rất nhiều khúc nhạc theo suốt quá trình làm lễ.

Lễ tơ hồng trước đây làm rất lâu vì chú rể phải vái gia tiên hàng chục lần, tuy nhiên ngày nay đã đơn giản hóa xuống còn 12 lần. Thầy Hồng miệng lẩm nhẩm làm phép, đi vòng quanh nhà để giải hết những điều xui xẻo. Hai chén rượu trên bàn thờ gia tiên được đong qua đong lại, với ý nghĩa hai vợ chồng sẽ hòa hợp, mọi chuyện dung hòa. Cô dâu, chú rể phải uống những chén rượu này ngay tại buổi lễ. 

Phần cuối của buổi lễ, thầy Hồng ngậm nước vào miệng và phun ra xung quanh để phù phép sao cho vợ chồng quấn quýt không thể bỏ nhau. Chiếc khăn màu đỏ vốn đeo trên đầu thầy cúng được đặt lên ban thờ: "Cái khăn này và con dao giữ cửa nhà phải 3 ngày sau mới được bỏ xuống. Vì vợ chồng trẻ còn non nên phải phù phép để bảo vệ" -  thầy Hồng cho biết.

Kết thúc lễ tơ hồng, tân lang và tân nương trở về phòng để thay đồ đi mời trà, mời rượu, mời cơm và cảm ơn các thầy cúng, ông bà, bố mẹ và mọi người trong đám cưới. Nghi lễ cuối cùng của thầy cúng là đốt tiền vàng, báo thần linh cho con dâu mới nhập khẩu về gia đình. 

Hôm nay, khoảng 120 mâm cỗ cưới được gia chủ chuẩn bị khá chu đáo và thịnh soạn để mời khách, anh em, họ hàng, bè bạn cùng ăn và uống rượu mừng hạnh phúc. Lúc này, thầy kèn lại thổi lên khúc nhạc mời mọi người cùng ăn uống say sưa cho đến khi kết thúc tiệc cưới.

Ngày nay, đám cưới của người Dao xã Hợp Tiến đã kết hợp linh hoạt giữa truyền thống và hiện đại. Ai nấy đều vui vẻ, háo hức mỗi khi lễ tơ hồng được tổ chức, cũng như những phần "hiện đại" được tổ chức sau đó. Bà Đặng Thị Liễu cho biết: "Có một thời gian, khoảng những năm 1995 – 1996 người ta không làm lễ tơ hồng nữa; thật vui gần đây nghi lễ này đã được phục hồi trở lại. Tôi vẫn căn dặn con cháu đi đâu, làm gì cũng không được để mất gốc gác của người Dao"./.