Hòa bình Trung Đông - nỗ lực vô vọng của Ngoại trưởng Mỹ?

Trong một bước đi phản ánh rõ nỗ lực kiên trì của Nhà Trắng nhằm thúc đẩy tiến trình hòa bình Israel-Palestine, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry ngày 1/1 bắt đầu chuyến công du 4 ngày tới Trung Đông. Đây là chuyến thăm thứ 10 của ông Kerry tới khu vực còn đầy bất ổn này trong vòng 1 năm qua kể từ khi tiếp quản cương vị Ngoại trưởng Mỹ đầu năm 2013.

Ngoại trưởng Mỹ John Kerry bắt đầu năm mới 2014 bằng chuyến công du 4 ngày tới Trung Đông (Ảnh: AP)

Trước chuyến đi của ông Kerry, một quan chức cấp cao Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết, ông Kerry sẽ không áp đặt ý tưởng hoặc cố gắng tìm kiếm câu trả lời cuối cùng về vấn đề hòa bình Trung Đông trong chuyến đi này mà thay vào đó, ông muốn kéo dài thời gian đàm phán.

Trong các cuộc gặp với nhà lãnh đạo Israel và Palestine, Ngoại trưởng Mỹ đã tập trung bàn thảo với các nhà lãnh đạo 2 nước về khuôn khổ bản dự thảo cho một hiệp định hòa bình cuối cùng giữa Israel và Palestine.

Đây là một thỏa thuận rất được mong đợi vì nó bao gồm tất cả những điểm mấu chốt còn đang tranh cãi: đường biên giới chung giữa 2 nước, quy chế đối với thành phố gây tranh cãi Jerusalem, số phận người tị nạn Palestine tại các vùng đất Israel chiếm đóng và cơ chế an ninh đối với khu Bờ Tây sau khi thành lập một Nhà nước Palestine độc lập.

Sau các cuộc gặp với nhà lãnh đạo Israel và Palestine, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry ngày 4/1 đưa ra tuyên bố cho rằng, tiến trình đàm phán về hòa bình Trung Đông đã đạt được một số tiến triển, cho phép hướng tới việc ký kết thỏa thuận khung nhằm định hướng cho các cuộc đàm phán tiếp theo.

Phát biểu trước báo giới tại thành phố Ramallah, sau cuộc gặp với Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas, Ngoại trưởng John Kerry cho biết, ông tin tưởng rằng các cuộc gặp và thảo luận trong 2 ngày qua đã “thổi luồng gió mới” vào tiến trình đàm phán, thậm chí đã giải quyết được một số vấn đề và mở ra cơ hội mới cho các cuộc gặp tiếp theo.

Tuy nhiên, người đứng đầu Bộ Ngoại giao Mỹ cũng thừa nhận các bên liên quan vẫn còn 1 chặng đường dài phải đi mới có thể đạt được thỏa thuận khung làm định hướng cho các cuộc đàm phán về hiệp định hòa bình cuối cùng.

Ông Kerry đang thực hiện nỗ lực ngoại giao vô vọng?

Trên thực tế, nỗ lực đóng góp cho tiến trình đàm phán hòa bình Trung Đông của ông Kerry đã bị dội 1 gáo nước lạnh khi Tổng thư ký Ủy ban điều hành Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) cho rằng, phía Palestine sẽ không quan tâm đến 1 thỏa thuận khung “vô giá trị” mà 2 bên đã phải đàm phán trong suốt nhiều năm qua.

Ngoại trưởng Mỹ John Kerry (trái) hội đàm với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu (Ảnh: AFP)

Trong thông điệp năm mới 2014, Tổng thống Palestine Abbas cũng đã đưa ra cảnh báo “sẽ không chịu bất cứ sức ép nào để bảo vệ lợi ích quốc gia”.

Chưa dừng ở đó, vừa đáp chuyến bay tới Israel, Ngoại trưởng Mỹ đã phải đối mặt với thái độ có phần gay gắt của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu khi ông này cáo buộc Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas không phải là một “đối tác hòa bình”.

Trước những lo ngại rằng, tuyên bố này của ông Netanyahu chẳng khác nào hồi chuông báo tử cho tiến trình đàm phán hòa bình Trung Đông, Bộ Ngoại giao Mỹ đã lên tiếng trấn an dư luận khi cho rằng, ông Netanyahu vẫn đang tiếp tục đóng góp và xây dựng cho tiến trình hòa bình.

Trong khi đó, trưởng đoàn đàm phán Palestine Saeb Erekat công kích luận điểm của Thủ tướng Israel Netanyahu và nói rằng, không ai phải chịu mất mát do đàm phán thất bại nhiều hơn người Palestine.

Ông Saeb Erekat cũng kêu gọi Israel "kiềm chế mọi hành vi có thể làm phương hại đến Palestine hoặc cản trở kết quả đàm phán khi tiến hành các hoạt động định cư và phá bỏ nhà cửa bất hợp pháp trên phần đất của Palestine".

Ngoài ra, các nỗ lực hòa bình của ông Kerry còn bị cản trở bởi việc Nhà nước Do Thái Israel khăng khăng sẽ duy trì sự hiện diện ở thung lũng Jordan Valley dưới bất kỳ thỏa thuận nào, trong khi Palestine mạnh mẽ phản đối thỏa thuận này.

Các cuộc hòa đàm trực tiếp giữa Israel và Palestine vốn đã bị đóng băng trong gần 3 năm. Sau nỗ lực ngoại giao “quyết liệt” của Ngoại trưởng Mỹ, hai bên đã nhất trí nối lại đàm phán vào tháng 7/2013 và cam kết sẽ duy trì thương thuyết trong chín tháng tiếp theo.

Israel và Palestine hiện đã tổ chức được khoảng 20 vòng đàm phán trực tiếp kể từ khi họ nối lại các cuộc thảo luận và 2 bên đã đồng ý tiếp tục đàm phán cho đến cuối tháng 4/2014.

Tuy nhiên, thời hạn chót đang đến gần và bất chấp việc Israel ngày 31/12 phóng thích tù nhân người Palestine đợt thứ ba thì những tín hiệu về sự tiến triển vẫn còn khá ít ỏi. 

Trong bài phát biểu trước các sinh viên Mỹ ở Jerusalem hôm 3/1, ông Kerry cũng thừa nhận: “Tôi tin vào khả năng chúng tôi có thể đạt được một điều gì đó. Nhưng nó sẽ là rất, rất khó khăn”.

Saudi Arabia và Jordan liệu có giúp ích cho hòa bình Trung Đông?

Sớm ngày 5/1, trước khi đáp chuyến bay đi Saudi Arabia và Jordan, Ngoại trưởng Mỹ nói: “Tất cả các vấn đề cốt lõi đều có mối liên hệ mật thiết với nhau như trong tổng thể của 1 bức tranh hay như trong 1 câu đố mà bạn không thể tách rời”.

Ông Kerry hội đàm với Quốc vương Jordan, Abdullah II (phải) tại cung điện Al-Hummar ở Amman, Jordan (Ảnh: Tân Hoa xã)

Tuyên bố “hoa mỹ” của ông Kerry được cho là muốn nói đến tầm quan trọng của các quốc gia khác trong khu vực mà cụ thể ở đây là Saudi Arabia và Jordan. Sau khi có cuộc gặp với các nhà lãnh đạo Jordan và Saudi Arabia, Ngoại trưởng Kerry cho biết, ông đã nhận được sự “ủng hộ nhiệt tình” từ Quốc vương Saudi Arabia, Abdullah bin Abdulaziz al-Saud - người từng đề xuất kế hoạch hòa bình Arab 2002. Kế hoạch này bao gồm việc Israel từ bỏ phần đất chiếm đóng năm 1967 và một giải pháp cho người tỵ nạn Palestine.

Phát biểu với báo chí sau cuộc gặp kéo dài gần 3 giờ đồng hồ với Quốc vương Abdullah, Ngoại trưởng Mỹ nói: “Quốc vương Saudi Arabia đã trao đổi những ý tưởng và ủng hộ nhiệt tình những nỗ lực vì hòa bình khu vực và chấm dứt xung đột giữa Israel và Palestine, với hy vọng chúng ta có thể thành công trong những ngày đàm phán sắp tới. Chúng tôi tin rằng, đây là điều quan trọng cho cả khu vực Trung Đông vì lợi ích chung của tất cả người dân trong khu vực”.

Trước đó, khi có mặt ở thủ đô Amman của Jordan, ông Kerry đã có cuộc nói chuyện kéo dài hơn 1 tiếng đồng hồ với Quốc vương Abdullah II và Ngoại trưởng Nasser Judeh.

Một quan chức cấp cao Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết, Ngoại trưởng Kerry mong muốn "tìm kiếm lời khuyên của họ thông qua các cuộc thảo luận với Israel và Palestine về một khuôn khổ cho các cuộc đàm phán để có thể đi đến cái đích cuối cùng".

Kết thúc chuyến thăm Saudi Arabia và Jordan, Ngoại trưởng Kerry khẳng định đã nhận được sự ủng hộ của các nhà lãnh đạo Arab đối với tiến trình hòa bình Trung Đông do Mỹ khởi xướng. Người đứng đầu ngành ngoại giao Mỹ cũng nhấn mạnh rằng, bất cứ thỏa thuận nào đạt được cũng cần phải đảm bảo tính "bình đẳng và công bằng".

Ôn Kerry nói: “Tôi có thể đảm bảo với tất cả các bên rằng, tôi và ngài Tổng thống (ông Obama) cam kết đưa ra những ý tưởng công bằng và cân bằng để cải thiện an ninh cho tất cả mọi người ở khu vực này”.

Trong một diễn biến khác có liên quan, tại cuộc họp thường kỳ của nội các Israel ngày 5/1, vấn đề hòa bình với Palestine cũng đã được đưa ra thảo luận mặc dù trước đó không nằm trong chương trình nghị sự.

Cũng trong cuộc họp này, Thủ tướng Netanyahu tiếp tục bày tỏ "nghi ngờ" về trách nhiệm của chính quyền Palestine đối với các vòng đàm phán còn Bộ trưởng Quốc phòng Israel Moshe Ya'alon cho rằng chừng nào phía Palestine "chưa có sự thay đổi về nhận thức" thì hòa bình sẽ không đến được với người dân.

Những gì đang diễn ra có vẻ phù hợp với nhận định của giới phân tích Mỹ cho rằng, không ai chờ đợi sự thất bại, song cũng không thể đảm bảo rằng những nỗ lực đàm phán này sẽ thành công, trừ phi các thỏa thuận này đồng thời làm thỏa mãn lợi ích quốc gia và lợi ích của các nhà lãnh đạo Israel và Palestine.

Nhà phân tích Neil Kritz thuộc Viện Hòa bình Mỹ nhận định: “Hy vọng đặt ra là những nỗ lực con thoi của Ngoại trưởng Mỹ sẽ có thể thúc đẩy các bên quyết định và đưa ra những cam kết "không thể tự ý làm theo những ý muốn của riêng mình”./.