Tây Nguyên loay hoay với bài toán tái canh cà phê

Hơn 120.000 ha cà phê ở Tây Nguyên đã bị già cỗi, năng suất dưới 1,5 tấn/ha, làm sụt giảm sản lượng và đang đe dọa đến hiệu quả kinh tế chung của cà phê toàn vùng. Chính vì vậy, việc trồng lại hoặc phục hồi diện tích cà phê già cỗi ở Tây Nguyên đang được đặc biệt chú trọng. Tuy nhiên, đây không phải là việc làm đơn giản, bởi thời gian tái canh rất dài, chi phí cải tạo đất cao, rủi ro bệnh hại lớn là những lực cản cần phải khắc phục.

Sau vài mô hình chưa thành công, nhiều nhà khoa học, cơ quan quản lý tiếp tục tìm “thuốc chữa” cho cà phê già cỗi, còn không ít bà con trồng cà phê đã và đang tự mày mò tìm hướng ra cho vườn cà phê của mình.

Cây già cỗi, năng suất giảm dần

Theo thống kê của Viện Khoa học Nông - Lâm nghiệp Tây Nguyên, trong số hơn 450.000 ha cà phê của khu vực hiện đã có hơn 120.000 ha bị già cỗi (hơn 20 năm tuổi), năng suất dưới 1,5 tấn/ha. Các diện tích cà phê ở đây đều có tuổi đời từ 20 -30 năm, quá trình khai thác vẫn cho quả, tuy nhiên hiện sản lượng và năng suất của diện tích cà phê này đang giảm dần theo từng niên vụ. Dự tính, đến năm 2020, hơn 70% diện tích cà phê ở khu vực này cũng sẽ rơi vào tình trạng tương tự.

Ngay tại tỉnh Đắk Lắk- địa phương có diện tích cà phê lớn nhất Tây Nguyên với hơn 190.000 ha, hiện đã có hơn 60.000 ha cà phê ở tuổi từ 18-25 năm, bắt đầu “lão hóa”, hết chu kỳ kinh doanh cho hiệu quả cao, cần phải cưa đốn, phục hồi, hoặc trồng tái canh.

Là huyện có diện tích cà phê lớn nhất tỉnh Đắk Lắk với khoảng 36.000 ha, nhưng hiện nay Chư M’gar có hơn 20.000 ha ở độ tuổi trên 25 năm, hiệu quả kinh tế thấp. Ông Trương Văn Chỉ, Phó Chủ tịch UBND huyện Chư M’gar cho rằng: “Tái canh cà phê là vấn đề khó khăn nhất hiện nay đối với huyện. Bởi vì với 36.000 ha thì từ nay đến 2015 có khoảng 16.000 ha phải chuyển đổi, tái canh. Tái canh phải có thời gian nghỉ 3 năm, sau đó đầu tư trồng mới. Chính sách của tỉnh hiện nay chỉ mới hỗ trợ giống. Để giảm bớt khó khăn trong quá trình tái canh cần có chính sách hỗ trợ vốn”.

Tại các tỉnh Gia Lai, Đắk Nông, Lâm Đồng, nhiều diện tích cà phê nông dân vẫn đang tiếp tục canh tác với năng suất rất thấp nhưng chưa có điều kiện tái canh hay thay thế cây trồng khác… Với tình trạng này, nhiều người đã nghĩ đến việc phá đi trồng lại, nhưng vẫn rụt rè, vì đa số những mô hình tái canh đi trước đã không thành công. Vườn cây tái canh chỉ sinh trưởng tốt đến năm thứ 3, sau đó tàn lụi dần.

Ông Phùng Văn Quy, Chủ tịch Hội Nông dân xã Tân Bình, huyện Đắk Đoa, tỉnh Gia Lai lý giải nguyên nhân: “Chuyển giao khoa học kỹ thuật phải trực tiếp đến người nông dân, phải thường xuyên. Bây giờ nông dân đa số là làm tự phát, không nắm rõ khoa học kỹ thuật, nhiều cái còn lạc hậu, nên năng xuất không cao.”

Tái canh gặp khó nhất về vốn

Theo tiến sĩ Lê Ngọc Báu, Viện trưởng Viện khoa học Nông - Lâm nghiệp Tây Nguyên: “Việc trồng lại cây cà phê trên đất đã trồng cà phê đang gặp nhiều khó khăn, chủ yếu là nguồn sâu bệnh tích lũy trong đất. Nông dân nhổ cà phê cũ trồng lại, không chết ngay mà 2-3 năm sau mới chết, gây thiệt hại lớn. Một trong những biện pháp hết sức quan trọng góp phần tái canh thành công là phải thu gom hết rễ cà phê cũ. Bởi rễ cây cà phê già cỗi là nơi tá túc của nấm bệnh. Thứ hai, phải áp dụng luân canh với những cây trồng ngắn ngày khác để cắt đứt nguồn thức ăn của nấm bệnh, đặc biệt tuyến trùng. Luân canh tối thiểu là 2 năm ở những vườn không bệnh vàng lá, còn những vườn đã bị tuyến trùng nặng gây bệnh vàng lá thì thời gian luân canh phải 3 – 4 năm.”

Chỉ một số ít cá nhân, tổ chức có thể tái canh cà phê thành công khi họ áp dụng đúng những kỹ thuật như khuyến cáo của các Viện nghiên cứu. Như Công ty Ea Pốc (Ðắk Lắk) 100 ha, Nông trường cà phê Thuận An (Ðắk Nông) 30 ha và điển hình nhất là việc tái canh thành công hơn 100 ha cà phê của Công ty Cà phê Ia Grai (tỉnh Gia Lai).

Sau 2 năm, trong vụ thu bói đầu tiên (niên vụ 2011– 2012), bình quân đạt năng suất hơn 10 tấn quả tươi/ha, cá biệt có vườn đạt tới 15 tấn. Tuy nhiên, đó mới chỉ là những thành công bước đầu. Theo ông Nguyễn Đại Ngọc, Giám đốc Công ty Cà phê Ia Grai, việc tái canh của công ty đang gặp rất nhiều khó khăn, nhất là trong thời điểm hầu hết các ngân hàng đều thắt chặt tín dụng thì việc phải lo một nguồn vốn lớn để tiến hành càng thêm khó khăn. Do vậy, đơn vị mới chỉ tái canh được 100 ha trong tổng số gần 300 ha cà phê già cỗi.

“Chúng tôi cần đến gần 40 tỷ đồng, vốn tự có của doanh nghiệp không thể đáp ứng được. Vấn đề này cũng đề nghị Chính phủ, các ngân hàng thương mại có xem xét để tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp, cho vay với vốn ưu đãi với thời gian dài hạn. Nếu 3 – 5 năm đã phải trả nợ thì không đảm bảo được. Lượng vốn lớn là vấn đề khó khăn hiện nay của chúng tôi. Đáng lẽ có thể triển khai trồng hết được nhưng bây giờ phải trồng dần”- ông Ngọc chia sẻ.

Tái canh những diện tích già cỗi để nâng cao hiệu quả kinh tế cho ngành Cà phê ở Tây Nguyên là yêu cầu cấp bách. Nhưng cả nông dân và doanh nghiệp đang đuối sức trong việc này. Họ đang trông đợi sự vào cuộc tích cực của các cấp, các ngành liên quan nhằm tìm ra cách tháo gỡ những khó khăn đang gặp phải./.