Chương trình dân ca và nhạc cổ truyền: 60 năm lưu giữ hồn Việt

60 năm qua, Chương trình phát thanh dân ca và nhạc cổ truyền đã gắn bó và là một phần không thể thiếu của biết bao thế hệ những người yêu Tiếng nói Việt Nam.

Soạn giả Mai Văn Lạng, Trưởng phòng Dân ca và nhạc cổ truyền, Hệ Âm nhạc - Thông tin - Giải trí, Đài Tiếng nói Việt Nam cho biết, ngay từ những năm còn nằm trong nôi đã được nghe những điệu lý, câu hò rồi đến khi học vỡ lòng đã thuộc lòng những làn điệu dân ca: “Quê hương ta biết bao tươi đẹp. Đồng lúa xanh núi rừng ngàn cây”; “Người ơi… Người ở… đừng về”… Chính những làn điệu dân ca mượt mà, sâu lắng trên làn sóng Tiếng nói Việt Nam đã nuôi dưỡng tâm hồn Mai Văn Lạng để rồi sau này ông được tiếp nối công việc của nhà Đài, giới thiệu các làn điệu dân ca trữ tình, tha thiết hay phân tích, bình phẩm cái hay, cái đẹp của dân ca các miền đến với thính giả cả nước.

Theo các nghệ sĩ, biên tập viên đầu tiên của Chương trình dân ca và nhạc cổ truyền thì từ cuối những năm 50 đầu những năm 60 thế kỷ trước, bức tranh phát thanh dân ca của Đài TNVN thực sự trở nên phong phú, đa sắc với các chương trình hát Chèo, ca Huế, cải lương, hát bài chòi... thu hút đông đảo người nghe. Tiếng hát dân ca đã theo làn sóng suốt những năm kháng chiến trường kỳ của dân tộc. Từ một chương trình trong tuần, rồi trong ngày cho đến nay đã có hàng chục chương trình phát sóng mỗi ngày trên tất cả các hệ phát thanh của Đài.

Từ chương trình đầu tiên phát sóng năm 1956, đến nay đã có hàng ngàn các soạn giả, nghệ sĩ, nhạc công đã hòa mình vào chương trình để dân ca và nhạc cổ truyền mãi trường tồn cùng dân tộc. Hàng triệu thính giả không thể quên tiếng hát chèo mượt mà của nghệ sĩ nhân dân Hồng Ngát, nghệ sĩ Kim Thoa, chất trữ tình, sâu lắng qua các giọng ca Huế của nghệ sĩ Châu Loan, Hoàng Thanh hay cái da diết, ngọt dịu của nghệ sĩ Thúy Đạt, Thu Trang ở các bài cải lương…

Có thể nói, cả 7 loại hình âm nhạc dân tộc của Việt Nam được UNESCO công nhận là di sản phi vật thể đại diện của nhân loại thì chương trình dân ca và nhạc cổ truyền có công khai phá, gìn giữ và phát huy từ những ngày đầu cho đến nay. Bởi vào đầu những năm 60 thế kỷ 20, những câu hát đầu tiên của dân ca Quan họ đã được vang lên trên làn sóng Tiếng nói Việt Nam; đến năm 1965, khi nhân dân Hà Tĩnh bắn rơi máy bay của quân đội Mỹ, tiết mục dân ca “Thần sấm ngã” viết theo các điệu Ví Giặm đã được thể hiện trên sóng, rồi đến hát Xoan, Ca Trù, Đờn ca tài tử… đều được phát sóng thường xuyên, góp phần không nhỏ tạo nên thương hiệu cho mỗi loại hình nghệ thuật độc đáo này. Nghệ sĩ nhân dân Đàm Liên, chia sẻ: “Tôi cho rằng đây là một thành công lớn, nhờ chương trình này cả nước và quốc tế, bè bạn rất yêu mến và giữ được cái nghệ thuật dân tộc. Ở các sân khấu của chúng tôi nghệ thuật dân tộc còn có mai một nhưng riêng ở Đài Tiếng nói Việt Nam không hề mai một, chính nơi đây đã giữ được nghệ thuật dân tộc”.

Hiếm có chương trình phát thanh nào có sức sống mãnh liệt như Chương trình dân ca và nhạc cổ truyền của Đài Tiếng nói Việt Nam. Bởi qua chương trình dân ca và nhạc cổ truyền, những làn điệu dân ca của 54 dân tộc anh em theo cánh sóng bay cao, bay xa đến mọi miền Tổ quốc. Các chuyên mục “Tìm hiểu cái hay cái đẹp”, “Yêu mãi khúc dân ca”, “Dân ca dư địa chí”, “Dạy hát dân ca”… đã trở thành món ăn tinh thần quen thuộc của mỗi người dân. Chẳng thế mà, với các chiến sĩ đang công tác ở hải đảo xa xôi hay vùng biên giới hiểm trở chương trình dân ca và nhạc cổ truyền đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu. Trung tá Nguyễn Văn Đới, chính trị viên đảo Trường Sa lớn chia sẻ: “Cán bộ chiến sĩ rất ưa thích các chương trình dân ca và nhạc cổ truyền được nghe hát nhất là dân ca Quan họ, dân ca Nghệ Tĩnh. Tôi quê Hải Phòng, thấy rất vui khi được ra đây xa quê mà vẫn được nghe những làn điệu hát của dân ca Hải Phòng. Bản thân tôi rất là thích, khiến tôi liên tưởng đến quê hương của mình.”

Để phù hợp với thính giả hôm nay, chương trình dân ca và nhạc cổ truyền không bó hẹp trong các làn điệu truyền thống mà còn giới thiệu đến thính giả những làn điệu dân ca mới mang tính thời sự như đề tài xây dựng nông thôn mới, bài dân ca về biển đảo quê hương… Hàng vạn tiết mục dân ca đặt lời mới của các soạn giả khắp mọi miền được thu thanh phát sóng, góp phần không nhỏ trong việc tuyên truyền chủ trương đường lối, chính sách, phát luật của Đảng và Nhà nước, qua đó làm giàu có, phong phú kho tàng dân ca, nhạc cổ truyền của dân tộc.

60 năm, chương trình phát thanh dân ca và nhạc cổ truyền đã hòa vào Tiếng nói Việt Nam để tiếng nói ấy không chỉ “trong trẻo, ngân vang” mà còn có tiếng hát, tiếng đàn mượt mà mang “quốc hồn quốc túy” bay bổng mỗi ngày trên sóng phát thanh./.