Nhớ anh Mai Thúc Long...

Cuối năm 1972, trong một dịp gặp gỡ bạn bè đồng hương Phú Thọ đang công tác tại Hà Nội, tôi gặp lại Nguyễn Kim Trạch. Kim Trạch cùng quê ở huyện Lâm Thao với tôi, cùng học một khoá ở Trường phổ thông Cấp III Long Châu Sa.

Cuối lớp 10, tôi và Kim Trạch cùng dự kỳ thi học sinh giỏi Văn của tỉnh Phú Thọ và trở thành hai trong số năm học sinh giỏi văn của tỉnh. Con đường học hành của Kim Trạch thuận lợi hơn tôi rất nhiều.

Học hết phổ thông, Kim Trạch và tôi cùng thi vào Khoa Văn của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Tôi trượt, còn Kim Trạch thì đỗ. Tốt nghiệp Đại học Tổng hợp, Kim Trạch về công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam, làm phóng viên của Ban miền Nam.

Các cựu phóng viên Ban Miền Nam gặp mặt nhân dip kỷ niệm 30/4/2014. Nhà báo Mai Thúc Long ngồi thứ 3 từ trái sang.

Biết tôi vẫn còn nguyên "máu" văn chương, Kim Trạch gợi ý tôi xin về Ban miền Nam của Ban Miền Nam, nơi anh đang làm việc. Tất nhiên là tôi rất mừng vì gợi ý của bạn, dẫu lúc ấy cũng chẳng biết có xin được chuyển về làm việc tại Đài Tiếng nói Việt Nam hay không. Bởi khi ấy, tôi đang là một kỹ thuật viên của Viện Nghiên cứu Hóa học, chẳng liên quan gì tới văn chương, báo chí cả.

Theo gợi ý của Kim Trạch, tôi đến Trụ sở của Đài Tiếng nói Việt Nam ở 58 Quán Sứ - Hà Nội, xin gặp ông Mai Thúc Long - Trưởng Ban miền Nam. Trong buổi tiếp, ông Long hỏi tôi khá kỹ về đời tư của tôi, về lý do tại sao tôi lại muốn chuyển về Đài Tiếng nói Việt Nam. Ông còn yêu cầu tôi mang đến cho ông xem những bài thơ, truyện ngắn mà tôi đã viết và đã “khoe” với ông.

Thật mừng là sau khi thẩm định hồ sơ, lý lịch của tôi và đọc những bài thơ, truyện ngắn mà tôi đã viết, ông Mai Thúc Long đồng ý nhận tôi về Đài Tiếng nói Việt Nam làm việc...

Vậy là lại thêm một bước ngoặt nữa đến với tôi. Nhưng lần này là bước ngoặt quan trọng, giúp tôi đến gần hơn với niềm đam mê, yêu thích từ ngày còn ngồi trên ghế nhà trường. Tôi tạm biệt công việc lắc chai, lắc lọ trong phòng thí nghiệm sau 8 năm trong cương vị một kỹ thuật viên của Viện Nghiên cứu Hoá học để chuyển sang Đài Tiếng nói Việt Nam.

Ngày đầu tiên đến Đài Tiếng nói Việt Nam, tôi choáng. Phòng Thành thị miền Nam, nơi tôi làm việc, ở tầng hai phía bên tay trái của khu nhà 58 Quán Sứ. Đón tôi là những tên tuổi lớn mà tôi từng nghe những bài viết của họ trên sóng phát thanh, nhất lả trong những ngày chuẩn bị về làm việc tại đây.

Đó là bác Nguyễn Đức Chánh người miền Nam, với bút danh Trung Ngôn, phụ trách mục "Câu chuyện châm biếm" với những bài viết sâu sắc mà di dỏm về thời cuộc. Là anh Phan Đắc Lộc, cũng là người miền Nam, với bút danh Viễn Kính, phụ trách mục "Theo dòng thời cuộc", nhanh nhẹn và sâu sắc về những vấn đề thời sự nóng bỏng đang diễn ra hàng ngày.

Và nữa, là những nhà báo đã thành danh, như Phan Đắc Lập, Trúc Thông, Đào Xuân Tân, Nguyễn Kim Trạch.v.v.. Tôi choáng. Bởi dẫu có đam mê văn chương và báo chí đến bao nhiêu đi nữa, thì so với những tên tuổi lớn mà lần đầu tiên được gặp mặt, tôi cũng chỉ là một anh trai trẻ lần đầu tiên chạm cửa nhà đài. Choáng và e ngại nữa. Liệu mình có làm nổi công việc mới mẻ này không? Nhưng tôi cũng đã kịp chấn tĩnh và tự an ủi mình, thôi thì "đã đâm lao, thì phải theo lao". Cứ lao vào cuộc đi. Học từ đầu xem sao. Có thế nào, để sau rồi tính…

Ông Mai Thúc Long tiếp tôi trong phòng làm việc riêng của ông ấy. Một căn phòng nhỏ phía trong căn phòng lớn dành chung cho các nhà báo của Phòng Thành thị miền Nam. Ông Long người thấp nhỏ, nói giọng miền Trung nhưng dễ nghe. Ông tiếp tôi niềm nở và chân tình.

Có lẽ cũng là nguời từng trải và đoán biết tâm trạng e dè của chàng lính mới, ông đưa đẩy câu chuyện và động viên, hướng dẫn tôi cần phải làm gì trong thời gian đầu nhập cuộc. Ông giới thiệu khái quát về nhiệm vụ của Ban miền Nam nói chung và của Phòng Thành thị miền Nam nói riêng, nơi tôi sẽ làm việc. Rồi ông đưa cho tôi một tập báo cũ. Ông bảo:

- Đây là những tờ báo xuất bản trong vùng địch tạm chiếm ở Sài Gòn. Cũ rồi. Nhưng cậu cầm lấy và đọc đi. Cậu sẽ tìm hiểu về tình hình các đô thị miền Nam, đặc biệt là về các phong trào đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ, đòi thống nhất đất nước của đồng bào ta ở trong đó. Mình tin là qua những trang báo này cậu sẽ có được những hiểu biết đầu tiên về tình hình miền Nam. Đó cũng là những trang bị cần thiết cho công việc của cậu sau này. Thế nhé. Có gì khó khăn thì trao đổi lại với mình…

Nhà báo Đình Khải và nhà báo Mai Thúc Long (phải)

Tôi cầm chồng báo cũ về bàn làm việc. Đó là những tờ báo xuất bản ở Sài Gòn, như Đại dân tộc, Dân chủ, Điện tín, Chính luận, Sóng thần…Các anh trong phòng nói với tôi rằng, những tờ báo này đã phải đi qua những con đường vòng, theo đường Trường Sơn hoặc thậm chí là từ nước ngoài gửi về mới đến được tay chúng tôi. Vì thế, tất cả đều là những tờ báo cũ, thậm chí nhiều tờ không còn nguyên vẹn.

Tôi bắt đầu công việc "vào rừng". Nhưng chỉ mới lướt qua được vài trang, tôi đã thấy lạ lẫm vì những tin tức mà lần đầu tiên tôi mới được đọc. Ngày ấy, thông tin giữa hai miền Nam - Bắc chẳng dễ gì đến được với những người bình thường như chúng tôi. Không có báo, đã đành. Cái đài cũng không dễ ai có để mà nghe. Thậm chí người ta còn cấm nghe đài địch cơ mà!

Thế nhưng, cũng chỉ mới đọc qua vài trang báo tôi dường như đã không chịu nổi trước những luận điệu vu khống, xuyên tạc đến trắng trợn của những người cầm bút phía bên kia về công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta. Cũng may là các anh chị đi trước trong phòng đã hướng dẫn tôi cách đọc báo, cách thu thập những thông tin cần thiết qua những trang báo ấy và đặc biệt là hướng dẫn tôi những kiến thức sơ đẳng của nghề làm báo.

Một hôm, sau vài ngày đọc báo Sài Gòn, tôi chợt nhận ra rằng nếu cứ căm cụi đọc báo cũ thế này thì chỉ vài hôm nữa, những tờ báo mà phòng tôi nhận được hôm nay sẽ lại trở nên cũ đối với tôi. Và như thế, chẳng lẽ tôi cứ phải đuổi theo tin tức cũ mãi sao? Tôi quyết định thay đổi cách làm việc.

Thay vì cặm cụi với chồng báo cũ, tôi mượn những tờ báo mới nhất để tìm hiểu tình hình. Và, tôi đã tìm thấy trong những số báo mới ấy có những bài viết về phong trào đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ của Nghiệp đoàn xích-lô Sài Gòn. Tôi tập hợp những tư liệu ấy và lần dở những số báo cũ hơn để sưu tầm thêm những bài viết về chủ đề này.

Và rồi, tôi mạnh dạn viết bài bình luận về phong trào đấu tranh của anh em nghiệp đoàn xich-lô Sài Gòn. Bài báo đầu tiên tôi viết sao mà vất vả thế. Lúc ấy là viết tay, chứ làm gì có máy chữ. Có đêm, chờ cho vợ con đi ngủ, tôi kéo đèn ra hành lang của căn nhà tranh, vách đất ở khu tập thể của Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội mà cặm cụi viết cho tới quá nửa đêm, mặc cho muỗi đốt. Gạch xóa be bét, viết đi viết lại.

Rồi thì bài báo đầu tiên cũng hoàn thành và tôi phải chép lại cho thật sạch sẽ. Sung sướng quá. Tôi muốn hét lên trong đêm tĩnh lặng, rằng “tôi đã viết được bài báo rồi, tôi đã trở thành một nhà báo rồi...”. Nhưng rồi cũng phải tự kìm nén niềm vui ấy lại. Ở trong nhà, vợ con tôi đang ngon giấc. Bỗng thấy thèm một hơi thuốc lá.

Cũng là để tự thưởng cho mình sau thành công đầu tiên. Lục tìm gói thuốc lá vụn của Nhà máy thuốc lá Thăng Long được gói bằng giấy si-măng. Hết sạch. Lần tìm dưới gầm bàn, gầm ghế. May mà nhặt được mấy cái đầu mẩu thuốc lá mà tôi đã hút trong khi viết bài, rồi vứt bỏ.

Tôi bóc mấy cái đầu mẩu thuốc đã hút ấy lấy vài sợi thuốc lá ít ỏi còn sót lại và tãi ra tờ báo cũ rồi lấy mẩu giấy báo cuốn lại thành điếu thuốc. Tôi rít lấy, rít để những hơi thuốc lá ấy mà tự vui, tự thưởng cho mình sau bài báo đầu tiên vừa viết.

Viết xong bài báo đầu tiên, cũng phải đắn đo mãi tôi mới dám đem vào phòng Trưởng Ban. Tôi trình bày những việc tôi đã làm trong những ngày đầu nhập phòng và cuối cùng trình bài viết đầu tiên của mình để xin ý kiến Trưởng phòng.

Ngày hôm sau, ông Mai Thúc Long cho gọi tôi vào phòng của ông. Tôi hồi hộp chờ đợi những nhận xét, đánh giá của Trưởng Ban. Nhưng, ông Long chỉ nhận xét rất ngắn gọn:

- Bước đầu cậu làm việc như thế là được. Nhưng, nhớ là phải cố gắng nhiều hơn nữa. Bài viết của cậu mình đã sửa chữa rồi đây. Đem đi đánh máy rồi mình sẽ bố trí cho phát sóng.

Tôi ra khỏi phòng Trưởng Ban mà không giấu nổi niềm vui. Trở về bàn làm việc, lật giở bài viết của mình tôi thấy sếp đã sửa chữa be bét cả. Thậm chí là có những đoạn tôi phải đọc đi đọc lại mới luận ra những chữ ông đã tẩy xóa và bổ sung.

Tôi đưa bản thảo xuống phòng đánh máy ở dưới tầng một mà lòng cứ lâng lâng. Vậy là tôi đã có bài viết đầu tiên được phát trên sóng của Chương trình Thành thị miền Nam của Đài Tiếng nói Việt Nam. Đó cũng là bài viết đầu tiên trong nghiệp làm báo của tôi.../.