Trần Kim Xuyến - nhà báo liệt sỹ đầu tiên của Việt Nam

Trong suốt hai cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc, hàng trăm nhà báo đã anh dũng ngã xuống trên các chiến trường, trong đó có nhà báo Trần Kim Xuyến - liệt sỹ đầu tiên của báo chí cách mạng Việt Nam nói chung và Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) nói riêng. 70 năm đã trôi qua, đất nước không ngừng đổi mới, hội nhập và phát triển, các thế hệ nhà báo đi sau vẫn luôn nhớ về ông, một cán bộ tuyên truyền có tài, tận tụy, xả thân vì Tổ quốc và đã góp phần quan trọng xây dựng nền báo chí cách mạng Việt Nam ngay từ khi còn trứng nước.

Nhà báo liệt sỹ Trần Kim Xuyến (1921- 1947).

Một cán bộ tuyên truyền có tài, can đảm hy sinh

Bà Trần Lệ Thu, con gái duy nhất của liệt sỹ Trần Kim Xuyến đã không thể nhớ mặt cha, bởi người cha hy sinh khi bà còn quá nhỏ. Bà chỉ có thể hình dung về người cha kính yêu của mình qua lời kể của mẹ và các bác, các chú trong gia đình, các đồng nghiệp của cha. Từ sâu trong tâm khảm, bà luôn tự hào về người cha của mình, một cán bộ đa tài, có mục tiêu, lý tưởng và luôn đấu tranh để đạt đến lý tưởng, niềm tin cách mạng mà mình theo đuổi...

Huân chương kháng chiến Hạng Nhất của Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trao tặng nhà báo Trần Kim Xuyến, Nguyên Phó giám đốc Nha Thông tin Việt Nam ngày 25/4/1949.

Nhà báo Trần Kim Xuyến sinh năm 1921 tại Sơn Mỹ, Hương Sơn, Hà Tĩnh, nơi có truyền thống đấu tranh kiên cường chống ách thống trị của thực dân phong kiến. Lớn lên giữa những ngày sôi động của phong trào Xô Viết – Nghệ Tĩnh, ông đã chứng kiến khí thế cách mạng sục sôi của gia cấp công nhân, nông dân dưới sự lãnh đạo của Đảng và sớm giác ngộ cách mạng. Là người ham hiểu biết, luôn cố gắng trong học tập, ông đã tốt nghiệp Trường Quốc học Vinh (Nghệ An) với tấm bằng Thành chung loại ưu, rồi được bổ làm Phán sự ở tỉnh Bắc Giang. Thời gian này, ông bắt hoạt động bán công khai, lập Hội truyền bá quốc ngữ, hội Hướng đạo sinh, tổ chức quyên góp ủng hộ đồng bào các nơi bị thiên tai…

Năm 1943, Trần Kim Xuyến về Hà Nội hoạt động cách mạng. Năm 1944, ông bị thực dân Pháp bắt giam ở nhà tù Hỏa Lò. Nhật đảo chính Pháp ngày 9/3/1945, ông cùng một số đồng chí tổ chức vượt ngục, đẩy mạnh tuyên truyền cách mạng, chuẩn bị Tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội. Cách mạng tháng Tám thành công, Trần Kim Xuyến được tín nhiệm cử giữ chức vụ Ðổng lý Văn phòng (Chánh Văn phòng) Bộ Tuyên truyền, Phó Giám đốc Nha Thông tin Việt Nam, trực tiếp phụ trách Việt Nam Thông tấn xã (VNTTX) nay là TTXVN.

Ông được giao chuẩn bị phục vụ lễ Tuyên ngôn Độc lập, ra mắt của Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngày 2/9/1945 tại vườn hoa Ba Đình (Hà Nội). Trần Kim Xuyến và nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, ông Lưu Văn Lợi... phụ trách việc thông tin, làm các khẩu hiệu bằng tiếng Việt, Anh, Pháp dán trên băng rôn đỏ treo ở khu vực lễ đài; chuẩn bị âm thanh, micro cho Bác Hồ đọc bản Tuyên ngôn lịch sử.

Cùng với các ông Trần Lâm, Chu Văn Tích, Trần Kim Xuyến còn được Bác Hồ chỉ thị tham gia thành lập Đài phát thanh quốc gia, nay là Đài Tiếng  nói Việt Nam. Với TTXVN, ông là một trong những người có công trực tiếp xây dựng VNTTX ngay từ những ngày đầu bằng việc phát đi toàn văn bản Tuyên ngôn Độc lập bằng 3 thứ tiếng Việt, Anh, Pháp vào ngày 15/9/1945. 

Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của ông, VNTTX đã tuyên truyền hướng dẫn, động viên các tầng lớp nhân dân thực hiện những nhiệm vụ khẩn cấp diệt giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm, xây dựng chính quyền nhân dân, cổ vũ phong trào “Tuần lễ vàng”, công trái quốc gia, phong trào Nam tiến chi viện cho Nam bộ. VNTTX tập trung giới thiệu cho nhân dân thế giới hiểu đúng và ủng hộ Việt Nam...

Tháng 1/1946, ông được bầu làm đại biểu Quốc hội khóa I khu vực Bắc Giang và là một trong những đại biểu trẻ nhất của Quốc hội... 

Kháng chiến toàn quốc bùng nổ, Trần Kim Xuyến tham gia tổ chức di chuyển toàn bộ cơ sở vật chất kỹ thuật, tài liệu quan trọng của Nha Thông tin Việt Nam ra hậu phương, tiếp tục phục vụ công tác lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng và Bác Hồ. Ngày 3/3/1947, phát hiện đài phát sóng của ta ở chùa Trầm, thực dân Pháp huy động quân giới ào ạt tấn công, Trần Kim Xuyến đã tình nguyện ở lại, đạp xe đi các nơi để chỉ huy việc sơ tán tài liệu. Gặp máy bay và xe tăng địch đến khủng bố, ông vẫn bình tĩnh, can đảm đưa tài liệu đến một chỗ kín đáo. Khi vừa hoàn thành nhiệm vụ,  ông bị trúng đạn liên thanh của quân Pháp, hy sinh tại Đầm Sen, xã Ngọc Sơn (nay là thị trấn Chúc Sơn, huyện Chương Mỹ, Hà Nội). Trước khi chết ông còn cố gắng hô to: “Việt Nam hoàn toàn độc lập muôn năm! Hồ Chủ tịch muôn năm!” Nhà báo Trần Kim Xuyến ra đi khi mới 26 tuổi, là nhà báo Việt Nam đầu tiên, cán bộ Thông tấn đầu tiên hy sinh trong kháng chiến.

Trong Giấy truy tặng ngày 19/3/1947 Bộ Nội vụ ghi rõ công lao của ông: Trần Kim Xuyến là một cán bộ mẫn cán, nhiều năng lực và sáng kiến, có công lớn trong tổ chức Nha Thông tin Việt Nam. Ông đã nêu gương can đảm, tận tâm mà hy sinh…, xứng đáng làm gương cho tất cả mọi người.

Ngày 23/4/1949, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh truy tặng Huân chương Kháng chiến hạng Nhất cho nhà báo - liệt sĩ Trần Kim Xuyến, nhấn mạnh công trạng: “Là một cán bộ tuyên truyền có tài. Trước ngày khởi nghĩa đã tích cực hoạt động giữa Thủ đô Hà Nội, mặc dầu chịu sự khủng bố và kiểm soát chặt chẽ của Pháp và Nhật. Sau đó, đã có công lớn xây dựng Nha Thông tin và Đài Tiếng nói Việt Nam”.

Nhắc nhở cho hôm nay và mai sau

Nhà báo Trần Kim Xuyến là một tấm gương, niềm tự hào của giới báo chí Việt Nam. Ông đã góp phần quan trọng giúp TTXVN nói riêng và báo chí cách mạng Việt Nam nói chung hoàn thành sứ mệnh lịch sử vẻ vang phục vụ hai cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc.

Phó Tổng giám đốc TTXVN Ngô Hà Thái (thứ hai bên phải) và đại diện chính quyền địa phương cắt băng khánh thành công trình Nhà tưởng niệm Liệt sĩ Trần Kim Xuyến, ngày 3/3/2013.

Cuộc đời hoạt động cách mạng của nhà báo liệt sĩ Trần Kim Xuyến tuy ngắn ngủi, nhưng ông đã cống hiến hết mình cho đất nước, cho nền báo chí cách mạng Việt Nam. Với Trần Kim Xuyến, dù ở bất cứ cương vị nào: Nhà chính trị, nhà tuyên truyền, nhà báo, ông luôn tận tâm, tận lực, cống hiến, hy sinh vì Tổ quốc.

Dù đã nằm lại đất mẹ 70 năm, nhưng tên tuổi của ông luôn sống mãi cùng nhân dân, đất nước Việt Nam. Tại Thủ đô Hà Nội đã có một con đường xinh xắn, khang trang thuộc địa bàn phường Yên Hòa, quận Cầu Giấy, được mang tên Trần Kim Xuyến.

Và tại quê hương ông, ngày 17/6 tới đây, TTXVN sẽ phối hợp với UBND tỉnh Hà Tĩnh tổ chức trọng thể lễ gắn biển tên đường Trần Kim Xuyến, tại thị trấn Phố Châu, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. Con đường Trần Kim Xuyến dài hơn 2km, rộng 12m, thuộc Tỉnh lộ 71, bắt đầu từ ngã tư Phố Châu, K10 đến K15 nối đường Hồ Chí Minh.

Lễ đặt tên nhà báo Trần Kim Xuyến cho một con phố thuộc địa bàn phường Yên Hòa, quận Cầu Giấy, Hà Nội, ngày 5/3/2014.

Lễ đặt tên đường Trần Kim Xuyến tại tỉnh Hà Tĩnh diễn ra đúng dịp kỷ niệm 92 năm Ngày báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2017) và 70 năm Ngày Thương binh - Liệt sỹ (27/7/1947 - 27/7/2017). Đây là sự kiện có ý nghĩa sâu sắc đối với những người làm báo cách mạng Việt Nam, là sự tri ân đối với nhà báo Trần Kim Xuyến nói riêng, cơ quan TTXVN nói chung và quê hương Hà Tĩnh, nơi đã sinh ra và nuôi dưỡng một người con ưu tú cho đất nước, cho nhân dân.

Để tỏ lòng biết ơn ông, cán bộ công nhân viên toàn ngành thông tấn đã có nhiều hoạt động thiết thực và ý nghĩa. Quỹ học bổng Trần Kim Xuyến được thành lập năm 2012 trên cơ sở sáng kiến của Liên Chi hội Nhà báo TTXVN; hằng năm đều trao tặng học bổng, động viên các em học sinh trên quê hương liệt sỹ noi gương cha ông, phấn đấu học tập, tu dưỡng đạo đức. Quỹ cũng đã trao tặng hàng trăm cuốn sách thiếu nhi cho tủ sách Kim Đồng của xã Sơn Mỹ. Năm 2013, Nhà lưu niệm nhà báo, liệt sỹ Trần Kim Xuyến ở xã Sơn Mỹ, huyện Hương Sơn, đã khánh thành, trưng bày những hiện vật, tài liệu quan trọng liên quan đến cuộc đời hoạt động của ông; trở thành địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống yêu nước cách mạng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.

Bà Ngô Thị Hồng Thanh, Phó Chủ tịch Liên chi hội Nhà báo TTXVN, trao học bổng Quỹ khuyến học Trần Kim Xuyến cho học sinh nghèo vượt khó tại xã Sơn Mỹ, huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh, ngày 27/7/2012.